Laudatio AICA Oorkonde 2010 voor AVRO

v.l.n.r. Simone van den Ende, hoofd Kunst en Cultuur AVRO, Willemijn Maas, algemeen directeur AVRO en Robert-Jan Muller, voorzitter AICA Nederland

De AICA Oorkonde 2010 werd afgelopen vrijdag 2 december aan de AVRO uitgereikt in een druk bezochte feestelijke bijeenkomst in het Stedelijk Museum Amsterdam. Willemijn Maas, algemeen directeur van de AVRO en Simone van den Ende, hoofd Kunst en Cultuur kregen de Oorkonde uitgereikt door Robert-Jan Muller, voorzitter van AICA Nederland. Martijn van Nieuwenhuyzen sprak de lofrede uit namens de jury die verder bestond uit Dr. Marga van Mechelen (voorzitter) en Gerrit Jan de Rook. 'Het stevige platform dat de AVRO vooral de afgelopen tien jaar binnen de publieke omroep voor de kunst heeft gebouwd, blijkt nu van onschatbare waarde', aldus Van Nieuwenhuyzen.

door Martijn van Nieuwenhuyzen

Wie vlug een rondje googled of in het digitale archief duikt van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, ziet dat de AVRO, in de geschiedenis van de publieke omroep, zich altijd in de voorste gelederen heeft bevonden als aanbieder van informatie over kunst en cultuur. Zeker op ons vakgebied – beeldende kunst, vormgeving en architectuur – heeft de AVRO, weliswaar de ene keer meer succesvol dan de andere, zich met opvallende hardnekkigheid als intermediair tussen kunst en het grote radio en televisiepubliek opgeworpen. Vandaag zijn we bijeen om de betrokkenheid van de AVRO bij kunst en cultuur te prijzen.

Vanaf de jaren vijftig en zestig hebben alle zendgemachtigden zich met kunstprogrammering op radio en televisie beziggehouden. Veelal vanuit oprecht enthousiasme voor de kunst, soms 'omdat het moest'. Sinds de jaren vijftig zijn er vele tientallen magazines, documentaire series, quizzen en praatprogramma's over kunst uitgezonden. Sommigen daarvan en hun makers behoren tot de Nederlandse omroepgeschiedenis. De AVRO lanceerde in 1959 het legendarische 'Kunstgrepen' met Pierre Jansen. De NTS/NOS werkte tot eind jaren zeventig intensief samen met Openbaar Kunstbezit. Hans Keller maakte vanaf de jaren zestig belangrijke kunstdocumentaires voor diverse omroepen. Hank Onrust deed in 1973 van zich spreken met 'De Ivoren Toren', dat na een paar uitzendingen door de AVRO de nek werd omgedraaid en doorging bij de TROS onder de naam 'Het Heilig Vuur'. Boudewijn Büch werd in de jaren tachtig bekend met zijn kunstprogramma's voor de VARA en Henk van Os maakte zich geliefd met Museumschatten (VARA) en Beeldenstorm (AVRO).

De match tussen kunst en televisie was echter nooit completely 'Made in Heaven' om met Jeff Koons te spreken. Het is meer een strompeltocht, met vallen en opstaan, in het spanningsveld van het op human interest en emotie gerichte massamedium en de verwachtingen van de kunstwereld. En natuurlijk in toenemende mate onder druk van kijk- en waarderingscijfers, wettelijke cultuurvoorschriften en de concurrentie van de commerciële zendgemachtigden. In die arena werd het bijna een zeldzaamheid als een kunstformat het op de televisie langer volhield dan een seizoen.

In de jaren tachtig en negentig buitelden de kunstrubrieken over elkaar heen als was het de nerveuze modecyclus van de H&M: Studio Rembrandt, Arena, Met Andere Ogen, De Tweede Natuur, De Smaak Te Pakken, Uit De Kunst, Prima Vista, Picabia, TV3, Kunstmest, Kunst Te Kijk, De Connaisseur, Panorama Vrijdag, C-Land, Kunstblik, Bonanza, Roerend Goed, RAM, Kunst Moet Zwemmen. Op zich natuurlijk hoopgevend dat het steeds opnieuw geprobeerd wordt. Met nieuwe poppetjes en nieuwe formules die in de spagaat naar het grote publiek ook wel eens op de lachspieren werken. Zo mag een kunstenaar van een televisieregisseur nooit lekker stil in zijn atelier zitten, maar moet er altijd met kunstwerken gesleept worden, klinkt er opeens dreigende muziek of gaat het scheppingsproces in de versnelling zodat een beeldhouwwerk in 20 seconden klaar is. Zolang het maar niet saai wordt! En bijna nooit wordt een kunstprogramma het gegund zich in alle rust te ontwikkelen.

Vreemd genoeg staan in onze door linkse hobbies aangetaste hersenen de VARA, NOS en VPRO te boek als de grote voorvechters van kunst en cultuur op radio en televisie. De AVRO werd in het algemeen toch vooral geassocieerd met het lichte amusement van het 'Avondje AVRO'. Maar wie op de ingang 'kunstprogramma's' zoekt in het archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid ziet dat de AVRO getalsmatig veruit kampioen kunst van de Nederlandse omroep is. De AVRO heeft 1619 hits, tegenover de NOS 1130, de VPRO 440 de NPS 354 en de VARA 298. Natuurlijk gaat het hier alleen om programma's die bewaard zijn gebleven in de archieven, maar het historische beeld van de AVRO als belangrijke producent van kunstprogramma's is opeens onontkoombaar.

Sinds de eeuwwisseling is er bovendien echt wat veranderd. Binnen het publieke bestel kiezen de omroepverenigingen steeds duidelijker voor een eigen profiel. Ook de AVRO heeft langzaam de steven gewend en zich van een familieomroep omgevormd tot een maatschappelijke en culturele omroep. In de AVRO programmering neemt kunst een steeds belangrijker plaats in. De koek op Nederland 2 is tegenwoordig duidelijk verdeeld: de VPRO doet literatuur, de NTR doet muziek en opera en de AVRO beeldende kunst, architectuur, mode en vormgeving.

Een opinieonderzoek uit 2008 wijst uit dat de AVRO door het kijk- en luisterpubliek tegenwoordig wordt gezien als dé omroep voor kunst en cultuur. De koerswijziging van de AVRO lijkt te zijn ingezet door Wim Weijland, die van 2000 tot 2006 hoofd kunstprogramma's bij de AVRO was. Na zijn vertrek is stevig doorgepakt door algemeen directeur Willemijn Maas en door Simone van den Ende, sinds 2007 senior eindredacteur Kunst, Cultuur en Drama.

Uitgerust met een eigen kunstredactie van twintig man en vrouw – uniek binnen de omroep – programmeert de AVRO voor een brede middengroep van kunstliefhebbers die zichzelf niet direct als kenner ziet. De AVRO zet nadrukkelijk in op het grote publiek. Maar dat neemt niet weg dat ook de extra geïnteresseerden goed bediend worden.

De AVRO zendt een steeds groter aantal kunst- en cultuurprogramma’s uit. Op Radio 1 en op Nederland 2 geven in het magazine ‘Opium’ makers en culturele prominenten wekelijks hun visie op het kunstaanbod. Ook het kunstbeleid en de kunstpolitiek komen in dat programma aan de orde. De uitzending van 23 november was geheel gewijd aan de acties tegen de aangekondigde bezuinigingen op de kunsten.

Het wekelijkse televisieprogramma ‘KunstUur’ op Nederland 2 fungeert als paraplu voor een geschakeerde reeks rubrieken, met een sterk accent op de beeldende kunst. Nog steeds worden nieuwe rubrieken en series aan 'KunstUur' toegevoegd. In het lang lopende ‘Museumgasten’ bezoeken twee bekende Nederlanders een van de musea in het land. In ‘Van de Straat’ bespreken kenners en voorbijgangers een kunstwerk in de openbare ruimte. ‘Nieuw in Nederland’ toont aanwinsten van de musea en in ‘4 Art’, in samenwerking met het Fonds BKVB, staat steeds een hedendaagse kunstenaar centraal die geïntroduceerd wordt door een vast gezelschap van critici en museummedewerkers. In ‘Art XS’ spreekt Hans den Hartog Jager met kinderen over kunst en ‘Zomaar Kunst’ kijkt naar wat bij mensen thuis aan de muur hangt. In incidentele rubrieken als ‘Rough Cut’ komt de hedendaagse videokunst aan de orde.

Even populair als het tien jaar lang door de AVRO uitgezonden ‘Beeldenstorm’ van Henk van Os, is de road show ‘Tussen Kunst en Kitsch’ waarin experts door het publiek ingebrachte voorwerpen taxeren. Het programma wordt al 25 jaar lang tweewekelijks door de AVRO uitgezonden op Nederland 1. Daarnaast worden sinds 1994, op de vroege zondagavond, lange kunstdocumentaires geprogrammeerd in ‘Close Up’. Deze documentaires worden door de AVRO zelfstandig geproduceerd of in coproductie met buitenlandse omroepen gemaakt. De helft wordt als bestaand product aangekocht. Naast documentaires over zeer bekende kunstenaars en architecten besteedt 'Close Up' ook aandacht aan dat wat minder makkelijk in het modale smaakpalet past. We herinneren ons de 100 minuten durende documentaire Gilbert & George: Art For All, en de documentaires over Zaha Hadid en Oscar Niemeyer. Een week geleden won 'Close Up' in New York een Emmy Award in de categorie 'Arts Programming' als co-producent van de Roemeense documentaire 'The World According to Ion B.'

Vanaf juli 2010 is op Nederland 3 het nieuwe AVRO kunstprogramma voor jongeren 'Lekker' te zien, dat bruggen probeert te slaan tussen museumkunst en straatcultuur.

Incidenteel worden door de AVRO kortlopende programmareeksen geproduceerd zoals ‘Hollands Design’ (2000) en ‘Architecturen’ (2009/10). Sinds 2007 is de AVRO mediapartner van de Rijksakademie voor een reeks televisieuitzendingen rond de Prix de Rome. In samenwerking met SKOR is dit voorjaar de zesdelige serie 'ZieZorg' uitgezonden over de rol van architectuur en kunst bij zorginstellingen.

Op het internet heeft de AVRO een levendig kunstportal waar informatie over tentoonstellingen en video's van de uitzendingen te vinden zijn.

De vroegere kritiek dat het bij de AVRO kunstprogramma's allemaal wat braafjes was, snijdt geen hout meer. In de uitzendingen van '4Art' bijvoorbeeld komt de hele cutting edge van de Nederlandse kunst langs: Job Koelewijn, LA Raeven, Navid Nuur, Melvin Moti, Erik van Lieshout, Germaine Kruip. Hetzelfde gebeurt in 'R.E.L.', het nieuwe programma op de late zondagavond, waarin Michiel Romeyn en Jhim Lamoree in een dialectisch, wat Herenleed-achtig discours nader tot de kunst proberen te komen. Typisch een van die programma's die je de tijd moet gunnen om zich wat verder te ontwikkelen ;).

Door het nieuwe cultuurbeleid van de regering (of liever het ontbreken daarvan) komen zeer donkere luchten op het Nederlandse kunstleven af. Het stevige platform dat de AVRO vooral de afgelopen tien jaar binnen de publieke omroep voor de kunst heeft gebouwd, blijkt nu van onschatbare waarde. Mede via het brede spectrum aan AVRO programma's krijgen de activiteiten van de Nederlandse kunstenaars en de plaatsen waar zij hun werk tonen bestaansrecht. Dit is er en het wordt gezien. Door een groot publiek. Geen betere intermediair tussen kunstwereld en het grote publiek dan de AVRO. Zou het geen idee zijn om het volgende massale protest tegen de dreigende afschaffing van het cultuurbeleid via de AVRO te organiseren? Want voor je het weet is er niets meer om al die mooie kunstprogramma's over te maken. De AVRO heeft zelf de aftrap al gegeven met de website 'kunstindeknel.nl'.

Van harte looft de AICA de AVRO voor haar enthousiaste en voorbehoudloze keuze voor de kunst en hoopt dat de AVRO stug door zal gaan op de ingeslagen weg. Ook in de nabije toekomst waarin fusies binnen de publieke omroep onvermijdelijk lijken te zijn.