In Amsterdam Nieuw-West is sinds 2012 het Street Art Museum Amsterdam (SAMA) te vinden. De oorsprong van dit museum ligt een paar jaar eerder, toen Anna Stolyarova, inwoonster van Amsterdam Nieuw-West, hiertoe het initiatief nam als reactie op negatieve berichten over de buurt. Om meer over dit museum en Street Art te weten te komen, spreek ik met Stolyarova. Zij noemt zichzelf het liefst producer en bedrijfsfilosoof; zij heeft ideeën, faciliteert en brengt partijen bij elkaar. Zij is de spin in het web waardoor het buurtinitiatief is uitgegroeid tot een platform voor Street Art met een reputatie die internationale street artists en bezoekers aantrekt.
Het begon dus allemaal zo’n 10 jaar geleden toen Stolyarova een wethouder hoorde zeggen dat inwoners van de wijk Geuzenveld in Amsterdam Nieuw-West, tweederangs burgers zijn. Zelf afkomstig uit Oekraïne en nu wonend in deze multiculturele wijk, liet Stolyarova zichzelf en de wijk zo niet wegzetten. Ze wilde iets positiefs voor de buurt doen met een zo groot mogelijke impact voor zo min mogelijk geld. Dit bracht haar bij graffiti: samen met de buurtgemeenschap begon ze projecten om muren van gebouwen, op de nominatie voor sloop, te beschilderen. Door zuinig te leven hield ze geld over voor de financiering. Haar jarenlange ervaring in het bedrijfsleven op het gebied van software ontwikkeling en marketing kon ze nu inzetten voor de gemeenschap waar ze zelf deel van uitmaakt. Tegenwoordig wordt samengewerkt met de gemeente en maatschappelijke instanties. Bijvoorbeeld in het project Food4Smiles, gericht op het voorkomen van obesitas bij kinderen. In het programma Urban Artschool wordt samengewerkt met de IMC Weekendschool. Het brengt jongeren op een laagdrempelige manier in aanraking met kunst.
Vrouw alleen
De naam SAMA is eigenlijk bedoeld als een kwinkslag richting traditionele musea die Street Art veelal als buitenbeentje zien. SAMA is een acroniem, maar in het Oekraïens betekent het ‘vrouw alleen’. Een verwijzing naar de afkomst van Stolyarova en naar haar gevoel toen ze begon met haar initiatief en haar plek in Geuzenveld probeerde te veroveren. Inmiddels is SAMA een professionele non-profit organisatie met een managementteam en raad van bestuur. Tevens is het een grote toeristische trekpleister in Amsterdam Nieuw-West. In tegenstelling tot de Amsterdamse binnenstad is hier ruimte om de bussen, waarmee toeristen arriveren, te parkeren en ze groepsgewijs rond te leiden langs de collectie. Door de Covid-19-restricties ontdekken ook steeds meer Amsterdammers SAMA, want met de straat als tentoonstellingsruimte is dit het enige museum dat tijdens de lockdowns nog open kon zijn. Stolyarova is er trots op dat ze een breed publiek trekt naar het museum, zelfs Paloma Picasso (dochter van Pablo) is in 2017 rondgeleid.
Bulldozer
Stolyarova typeert zichzelf als ‘bulldozer’. Naast haar directheid en enthousiasme, begrijp ik dat ze bedoelt dat ze zichzelf niet vindt passen binnen de gevestigde kunstwereld van traditionele musea en academisch geschoolde kunstenaars. Bij een museum wordt doorgaans gedacht aan een gebouw waarin kunstwerken gepresenteerd worden en bezoekers worden ontvangen, maar bij SAMA is de straat de tentoonstellingsruimte. Bij SAMA wordt kunst als een middel gezien en niet als een doel. Het gaat in de eerste plaats om de dialoog tussen mensen. Stolyarova noemt SAMA een ‘eco-museum’ omdat uitgegaan wordt van het lokale en de gemeenschap zodat iedereen gehoord wordt, er snel ingespeeld kan worden op veranderingen en er ruimte is voor originele en innovatieve ideeën. Volgens Stolyarova is niets zo krachtig als een muurschildering om een gemeenschap te verbinden. SAMA zoekt die verbinding vooraf. In overleg met de buurtbewoners wordt bepaald wat afgebeeld gaat worden. Een mooi voorbeeld hiervan is ‘Memories’ van de Colombiaanse street artist Bastardilla. Oorspronkelijk was het idee om een herinnering te verbeelden die refereerde naar de spandoeken die buurtbewoners aan hun balkon ophingen tijdens de renovatiewerkzaamheden. Maar de buurtbewoners wilden liever een afbeelding die het goede en positieve van de buurt zou benadrukken. De monumentale muurschildering van Bastardilla die als het ware ‘verlichting’ in de buurt brengt, sluit goed aan bij dit concept.
Graffiti, Street Art en Muurschilderingen
Door alle tijden heen hebben mensen zich artistiek uitgedrukt met teksten en schilderingen in de openbare ruimte. Dat begint al in de prehistorie met grottekeningen waarmee een bepaald verhaal verteld wordt. Bij de opgravingen van Pompeï is veel graffiti blootgelegd met commerciële, politieke of seksueel getinte boodschappen, maar ook poëzie en religie. Uitgangspunt van Street Art is dat het werk gemaakt wordt op de plek waar het te zien is en dat de maker rekening houdt met de locatie. Street Art en graffiti worden vaak op één hoop gegooid, maar Aimable Nsabimana, uit Burundi en lid van het managementteam van SAMA, die mijn gids is tijdens de tour, legt me uit dat er verschil tussen is. Van graffiti wordt gesproken als het gaat om decoratieve naamtags waarbij de virtuositeit van de maker voorop staat. Bij Street Art gaat het om de afbeelding en de boodschap erachter waarbij originaliteit en expressie voorop staan. Omdat het aanbrengen van schilderingen in de openbare ruimte als illegale activiteit is ontstaan, zijn de gehanteerde technieken er op gericht om dit zo snel mogelijk te kunnen doen, liefst binnen vijftien minuten. Sjablonen en spuitbusverf worden dan ook veelvuldig toegepast. Muurschilderingen zijn een ander verhaal. Vanwege de omvang en toegepaste technieken kunnen deze niet snel en illegaal worden aangebracht. Ze worden daarom veelal in opdracht gemaakt.
Anna Stolyarova sprak al over de kracht van muurschilderingen. Zelfs politieke regimes maken daarvan gebruik. Bijvoorbeeld in Latijns-Amerikaanse landen met als belangrijke exponent de Mexicaanse muralist Diego Rivera. Hij maakte met staatssteun in de jaren twintig van de vorige eeuw een reeks muurschilderingen over de bevolking, geschiedenis en tradities van zijn land. Op deze manier kon een groot publiek worden bereikt om de politieke ideologie van de staat te verkondigen en een nationale identiteit te vormen. Later is muurkunst juist ingezet als protest tegen de regimes. Wellicht dat deze traditie van muurkunst verklaart dat veel street artists uit Latijns-Amerikaanse landen komen, ook in de collectie van SAMA.
SAMA heeft Street Art en muurschilderingen in de collectie. Gedurende de tour komen we een aantal werken tegen van de uit Barcelona afkomstige street artist Btoy. Al snel herken ik haar handschrift. Door gebruik te maken van verschillende sjablonen en kleuren, weet ze gedetailleerde en herkenbare portretten te maken. Op vergelijkbare wijze maakt Btoy ook werk op canvas dat wereldwijd in galeries te zien is. Originaliteit staat voorop bij de keuze van een street artist om een werk voor SAMA te maken. Inmiddels staan ze spontaan op de stoep bij SAMA, maar niet iedereen krijgt daarna de mogelijkheid om een werk te maken. Wanneer een street artist zijn werk uitvoert, trekt dat altijd veel belangstelling van mensen uit de buurt.
Sommige street artists, zoals de Colombiaanse Stinkfish, maken er een show van om hun vaardigheid met de spuitbus te demonstreren en zij nodigen omstanders uit om mee te helpen. Het werk van Stinkfish is trouwens niet alleen op straat te vinden, maar heeft ook zijn weg gevonden in de modewereld op kleding en tassen van Prada. Opvallend is dat street artists zich allemaal bedienen van een artiestennaam. Bij werelds meest bekende street artist, Banksy, is zelfs zijn identiteit niet bekend. Banksy heeft buiten de traditionele kunstwereld van galeries en musea om, dankzij internet en sociale media, een plek veroverd binnen de kunstwereld en erkenning voor Street Art gebracht.
Museumtaken
Street Art wordt niet voor de eeuwigheid gemaakt, al na enkele jaren vervagen de kleuren door weersinvloeden, er wordt gesloopt of simpelweg overgeschilderd. Door deze vergankelijkheid is SAMA zich bewust geworden van de waarde en betekenis van Street Art: buurtbewoners raken gehecht aan de muurschilderingen en willen ze niet kwijt. SAMA houdt zich dan ook steeds meer bezig met de traditionele museumtaken als verzamelen, conserveren, documenteren en archiveren van de collectie. Hierbij loopt SAMA tegen nieuwe vraagstukken aan, omdat deze zaken voor Street Art onontgonnen terrein zijn. Het museum zoekt naar innovatieve manieren om werken te behouden, documenteren en archiveren. Daartoe wordt momenteel samengewerkt met MediaCollege Amsterdam waarbij geëxperimenteerd wordt met onder andere Virtual Reality techniek. Om dit te bekostigen is steun nodig vanuit fondsen voor de kunst waardoor het schrijven van beleidsplannen ook noodzakelijk is geworden voor SAMA.
Ik ben benieuwd hoe SAMA zich in de toekomst zal ontwikkelen. Zal het lukken om kunst als middel te blijven zien voor het verbinden van mensen uit de buurt? Of wordt de kunst een doel op zich in verband met een steeds grotere focus op traditionele museumtaken. Hopelijk vindt SAMA het juiste evenwicht en kunnen bewoners en bezoekers zich blijven verbinden via Street Art.
Meer informatie over het Street Art Museum Amsterdam is hier te vinden
Deze tekst is geschreven in het kader van het AICA-mentorschap